Vasten en caloriebeperking voor een betere kankerprognose

Voor de preventie en behandeling van kanker is het belangrijk dat alle cellen regelmatig “schoongemaakt” worden. Caloriebeperking of vasten stimuleert deze schoonmaak door het activeren van autofagie of “zelfvertering”.

Autofagie is een proces dat ervoor zorgt dat beschadigde, gemuteerde of misvormde eiwitten, vetten, suikers, mitochondriën en andere onderdelen van cellen afgebroken en gerecycleerd worden. Dat is heel belangrijk voor het onderhoud en het overleven van cellen. Wanneer autofagie geremd of verstoord wordt, kunnen beschadigde eiwitten, vetten en afvalstoffen zich opstapelen, is de cel minder goed in staat om energie aan te maken en gaan alle celfuncties achteruit. Een verstoorde autofagie is een centrale speler in het ontstaan van alle degeneratieziekten en een versnelde veroudering.

Een van de belangrijkste oorzaken van een verstoorde of ontoereikende autofagie is te veel eten of een constante aanvoer van voedingsstoffen. Zolang een cel voedingsstoffen moet verwerken of wegwerken, wordt autofagie geremd. Autofagie wordt pas geactiveerd bij een gebrek aan voedingsstoffen, zoals tijdens caloriebeperking of langere perioden van vasten (Chung KW, 2019; Ng F, 2013).

Autofagie speelt ook een belangrijke rol in het voorkomen en behandelen van kanker, maar deze rol is heel complex. Door cellen te beschermen tegen oxidatieve stress, ontsteking, DNA-schade en opstapeling van beschadigde onderdelen, voorkomt autofagie het ontstaan van kanker. Maar, het kan ook kankercellen zelf beschermen tegen stress, zuurstofgebrek, voedingstekorten en beschadiging. Het kan tumoren helpen groeien en maakt ze resistent tegen chemotherapie en bestraling.

In de kankertherapie worden soms medicijnen ingezet die autofagie remmen (zoals chloroquine, hydroxychloroquine en claritromycine), maar dat heeft ongewenste gevolgen voor gezonde cellen, die daardoor hun afval niet meer kunnen opruimen. Ook medicijnen die autofagie stimuleren (zoals rapamycine, everolimus en metformine) worden in de kankertherapie gebruikt. Deze hebben dan weer andere nadelen (zie PlaceboNocebo 62) (Buzun K, 2021).

Caloriebeperking stimuleert autofagie, zowel in gezonde als in kankercellen, maar doordat het dat via uiteenlopende onderliggende mechanismen doet, kunnen kankercellen niet meer profiteren van de bescherming van autofagie. Wanneer autofagie gestimuleerd wordt door caloriebeperking of vasten, schakelen kankercellen over van groei naar zelfvernietiging (apoptose).

In tegenstelling tot gezonde cellen hebben kankercellen geen mechanisme dat overschakelt naar herstel en regeneratie. In plaats van zich te herstellen gaan ze zichzelf vernietigen. Ze worden bovendien gevoeliger voor de kankerceldodende effecten van chemotherapie of bestraling. Autofagie die opgewekt wordt door vasten of caloriebeperking is gunstig voor gezonde cellen, maar schadelijk voor kankercellen (Antunes F, 2018; Brandhorst S, 2016).

Vasten is een van de doeltreffendste manieren om het immuunsysteem te resetten of te herstellen. Periodiek vasten gevolgd door opnieuw “normaal” of à volonté eten, activeert de aanmaak van bloed(cel)vormende stamcellen, regenereert immuuncellen, herstelt het microbieel evenwicht in de darmen (en de rest van het lichaam), onderdrukt auto-immuniteit en ontsteking en stimuleert de vernietiging van kankercellen door T-cellen (Buono R, 2019).

Tijdens vasten of heel weinig eten daalt het aantal witte bloedcellen, zoals lymfocyten (T-cellen, B-cellen en natural killer cellen), neutrofielen en monocyten in het bloed en de lymfoïde organen (lymfeklieren, thymus, milt en slijmvliezen) maar niet in het beenmerg. Tijdens een gebrek aan voedsel keren de circulerende B-cellen, T-cellen en natural killer cellen terug naar het beenmerg (en mogelijk naar nog andere opslagplaatsen). Zodra men weer (meer) begint te eten, keren ze terug naar het bloed en de lymfoïde organen (Contreras NA, 2018).

De terugkeer van T-geheugencellen naar het beenmerg tijdens vasten, wordt gelinkt aan een betere bescherming tegen infecties en kanker (Collins N, 2019).

Langdurige caloriebeperking (20 tot 40% minder dan normaal) heeft een sterke en diepgaande kankerremmende werking, die zowel bij dieren als bij mensen aangetoond is. Kankerpatiënten die hun voedselinname beperken, reageren beter op de behandeling en hebben minder bijwerkingen van chemotherapie of bestraling (Vidoni C, 2021).

Ook periodiek vasten (niets eten gedurende een of meerdere dagen) en vasten-nabootsingsdiëten zijn een veelbelovende natuurlijke vorm van immunotherapie bij kanker (Salvadori G, 2021).

Een vasten-nabootsingsdieet van vijf dagen verhoogt het aantal actieve kankerceldodende immuuncellen bij kankerpatiënten (Vernieri C, 2022).

Het vasten-nabootsingsdieet is een vorm van periodiek of cyclisch vasten, die veel toegepast wordt in onderzoek. Het houdt in dat je vijf dagen na elkaar heel weinig eet en de rest van de maand normaal eet. Het grote verschil met echt vasten (alleen water drinken) is dat je tijdens de vastendagen nog relatief veel mag eten (gemiddeld 700 kcal), op voorwaarde dat wat je eet de bloedsuikerspiegel niet verhoogt, de aanmaak van insuline en IGF-1 niet stimuleert en ketose, autofagie en andere cellulaire effecten van vasten niet remt. Dat kan door tijdens de vastendagen alleen plantaardige, relatief eiwitarme, koolhydraatarme voeding met voldoende onverzadigde vetten te eten (voornamelijk groenten, peulvruchten, noten en zaden). Je bootst daarmee de cellulaire effecten van vasten na zonder echt te moeten vasten.
 

Meer lezen over dit onderwerp?

De gezonde effecten van caloriebeperking en vasten, en medicijnen en voedingsstoffen die deze effecten nabootsen, worden uitgebreid besproken in PlaceboNocebo 62.

©PlaceboNocebo

Referenties:

1. Antunes F, Erustes AG, Costa AJ, et al. Autophagy and intermittent fasting: the connection for cancer therapy? Clinics (Sao Paulo). 2018 Dec 10;73(suppl 1):e814s. doi: 10.6061/clinics/2018/e814s. PMID: 30540126; PMCID: PMC6257056.
2. Brandhorst S, Longo VD. Fasting and Caloric Restriction in Cancer Prevention and Treatment. Recent Results Cancer Res. 2016;207:241-66. doi: 10.1007/978-3-319-42118-6_12. PMID: 27557543; PMCID: PMC7476366.
3. Buono R, Longo VD. When Fasting Gets Tough, the Tough Immune Cells Get Going-or Die. Cell. 2019 Aug 22;178(5):1038-1040. doi: 10.1016/j.cell.2019.07.052. PMID: 31442398; PMCID: PMC7474734.
4. Buzun K, Gornowicz A, Lesyk R, et al. Autophagy Modulators in Cancer Therapy. Int J Mol Sci. 2021 May 28;22(11):5804. doi: 10.3390/ijms22115804. PMID: 34071600; PMCID: PMC8199315.
5. Chung KW, Chung HY. The Effects of Calorie Restriction on Autophagy: Role on Aging Intervention. Nutrients. 2019 Dec 2;11(12):2923. doi: 10.3390/nu11122923. PMID: 31810345; PMCID: PMC6950580.
6. Collins N, Han SJ, Enamorado M, et al. The Bone Marrow Protects and Optimizes Immunological Memory during Dietary Restriction. Cell. 2019 Aug 22;178(5):1088-1101.e15. doi: 10.1016/j.cell.2019.07.049. PMID: 31442402; PMCID: PMC6818271.
7. Contreras NA, Fontana L, Tosti V, et al. Calorie restriction induces reversible lymphopenia and lymphoid organ atrophy due to cell redistribution. Geroscience. 2018 Jun;40(3):279-291. doi: 10.1007/s11357-018-0022-2. Epub 2018 May 26. PMID: 29804201; PMCID: PMC6060198.
8. Ng F, Tang BL. Sirtuins' modulation of autophagy. J Cell Physiol. 2013 Dec;228(12):2262-70. doi: 10.1002/jcp.24399. PMID: 23696314.
9. Salvadori G, Mirisola MG, Longo VD. Intermittent and Periodic Fasting, Hormones, and Cancer Prevention. Cancers (Basel). 2021 Sep 13;13(18):4587. doi: 10.3390/cancers13184587. PMID: 34572814; PMCID: PMC8472354.
10. van den Boogaard WMC, van den Heuvel-Eibrink MM, Hoeijmakers JHJ, et al. Nutritional Preconditioning in Cancer Treatment in Relation to DNA Damage and Aging. Annu Rev Cancer Biol. 2021 Mar;5:161-179. doi: 10.1146/annurev-cancerbio-060820-090737. Epub 2020 Dec 2. PMID: 35474917; PMCID: PMC9037985.
11. Vernieri C, Fucà G, Ligorio F, et al. Fasting-Mimicking Diet Is Safe and Reshapes Metabolism and Antitumor Immunity in Patients with Cancer. Cancer Discov. 2022 Jan;12(1):90-107. doi: 10.1158/2159-8290.CD-21-0030. Epub 2021 Nov 17. PMID: 34789537.
12. Vidoni C, Ferraresi A, Esposito A, et al. Calorie Restriction for Cancer Prevention and Therapy: Mechanisms, Expectations, and Efficacy. J Cancer Prev. 2021 Dec 30;26(4):224-236. doi: 10.15430/JCP.2021.26.4.224. PMID: 35047448; PMCID: PMC8749320.